Çocuklarda çalma davranışı: Kleptomani
Çocuklarda çalma davranışı okul öncesi dönemde mülkiyet kavramının henüz oluşmamasıyla ilişkilense de, ergenlik döneminde tekrarlayan bu tür davranışlar kleptomaniyi işaret edebiliyor. Peki çocuklar neden çalıyor?
Kleptomani, kişinin ihtiyacı olmasa da çalma dürtüsüne karşı koyamadığı bir durum olarak tanımlanıyor. En çok kontrol sorunu yaşayan ve dürtüselliği yüksek olan kişilerde ortaya çıkıyor. Erken çocukluk ile ergenlik döneminde de oldukça sık rastlanan çalma dürtüsü ise farklı nedenlerle ortaya çıkabiliyor. Uzman Klinik Psikolog/Çocuk ve Ergen Psikoloğu Aybeniz Urhan ile çocuk ve ergenlerde kleptomaniyi konuştuk.
Çocuklar neden çalar?
Erken çocukluk döneminde, daha ben merkezli olduğu zamanlarda çocuklar, paylaşımda zorlanır ve beğendikleri birçok nesnenin kendilerinin olmasını isteyerek bu tür davranışlar sergiler. Bu noktada çocuk yaptığının izinsiz alma /çalma olduğunun farkında değildir. Yaklaşık 4-5 yaşlarından sonra ise çocuklarda “benim” ve “senin” kavramlarının yavaş yavaş oturduğunu gözlemleriz. İlkokul çağlarına geldiğinde çocuk artık bu kavramların farkında olduğundan dolayı kendisine ait olmayan bir nesneyi almaması gerektiğinin farkındadır fakat dürtüsüne karşı koymakta zorlanabilir.
Aslında buradaki temel sorunun dürtü kontrol sorunu olduğunu söyleyebiliriz. Çocuklar dürtülerini engellemekte zorlanır. Çoğunlukla utanç duydukları için de yardım isteyemezler. Bir ya da birden fazla bu davranışı gösteren çocuklar bir sorun yaşanmadığını gözlemlerse, çalma eylemini tekrarlayabilirler. Bu davranışı yaptıktan sonra itiraf etmede zorlandıkları için aslında yanlış olduğunu bildikleri halde tekrarlayabilirler
Çocuklarda çalma davranışı kaç yaşında başlayabilir?
4-5 yaşından küçüklerde oyuncak alma verme ya da nesneleri izinsiz alma davranışını çalma davranışı olarak adlandırmıyoruz. Çünkü bu yaşlarda aslında çocuklarda mülkiyet ve aidiyet kavramı henüz oluşmamış durumda. Bu yaştaki çocuklar daha ben merkezci olarak adlandırılıyor. 4-5 yaşından sonra çocuklarda beğendikleri şeyleri dürtüsel olarak, sonrasını düşünmeden alma davranışlarını gözlemleyebiliyoruz. “Çok beğendim bende olsun istedim, çok beğendim izin istemeden kendime aldım” gibi cümleleri de duyabiliyoruz sorguladığımız zamanlarda.
Okul öncesi ve ergenlikte çalma davranışı arasındaki fark nedir?
Okul öncesi dönemde daha çok beğeni, haz odaklı, masum olarak adlandırabileceğimiz bir durum gerçekleşiyor. Ergenlik sürecinde kişi bunu yapmaması gerektiğini, kendisine ait olmayan bir nesneyi almaması gerektiğinin bilincinde olarak bu davranışı yapıyor. Ergenlik sürecinde bazen cesaretle paralellik gösterebiliyor bu durum. Mesela arkadaşlarına kendini ispat çabası ya da karşısındaki kişiyi üzme amaçlı olarak da karşımıza çıkabiliyor. İşte bu gibi durumlarda kişinin neden karşı tarafı üzmek istediği, terapi sürecinde detaylı olarak görüşülmeli. Bir başka örnekte ise ergenlik sürecinde ailesinden belli aralıklarla para çalan bir çocuğun ailesini cezalandırmak için bu davranışı sergilediğini görebiliyoruz. Burada da doğru ve sağlıklı iletişimin aile içerisinde ne kadar değerli olduğunu vurgulayabiliriz.
Çalmayı bir davranış paterni haline getirmiş olan çocuklarda öncesinde aşırı bir gerginlik, davranıştan sonra kısa süreli bir haz duygusu ve devamında da bir pişmanlık gözlemleyebiliyoruz. Fakat bu pişmanlık sonrasında paylaşma ve bu davranış hakkında yardım alma ihtiyaçlarını dile getirmeleri çok zor olabiliyor. Bu yüzden de sıklıkla bu davranışı gizliyorlar.
Çocuklarda kleptomani nasıl anlaşılır?
İlkokul dönemiyle beraber çocuklardaki kleptomani aslında anne babaların gözlemleriyle daha sık ortaya çıkıyor. Örneğin bu durumla karşı karşıya kalan anne babalar çocukları okuldan eve geldiklerinde onlara ait olmayan kalemlerin, silgilerin, nesnelerin çantalarından çıktığını gözlemleyebilir. Anne baba çocuğuna sorduğu zaman genellikle, “Arkadaşım onu bana verdi, öğretmenim verdi” gibi cevaplar alıyoruz ama bu süreklilik gösterdiğinde, kaygılanılacak bir durum haline gelebiliyor.
Yaşlara göre nasıl davranmak gerekir?
Küçük ya da büyük, çocuğa karşı aşırı tepkisel ya da sorgulayıcı davranmak olumsuz etkilere yol açabilir. Çocuk bu davranışı sergilediğinde yoğun utanç duymaktadır. Bu nedenle paylaşım noktasında zorluk yaşadıkları için bu durumu fark eden ebeveynlerin yargılayıcı bir tutumdan uzak, sorun çözmeye odaklanan bir yaklaşım sergilemeleri gerekli. Bu davranışın yanlış olduğu, fakat hepimizin hayatında yanlışlar yapabileceği anlatılarak, çocuğun nesneyi iade etmeye teşvik edilmesi gerekir.
Daha büyük yaş grubunda klinik gözlemimiz çalma davranışıyla birlikte, dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu gibi başka davranış sorunlarının da olduğu yönünde. Ergenlik sürecindeki bireylerle bu konu hakkında konuşulurken dikkat edilmesi gereken, suçlayıcı bir tavırdan ziyade bireyi bu noktaya iten nedenler üzerine açık iletişimin sağlanmasıdır.
Okullardaki kleptomani vakalarına nasıl yaklaşmak gerekir?
Okulun çok iyi bir gözlem süreci ve ebeveyn ile iş birlikçi bir tutum içerisinde olması gerekir. Bu davranışı sergileyen öğrencinin ne sıklıkla ve hangi durumlarda bu davranışı sergilediğine özellikle dikkat edilmelidir. Bu davranışın yanında eşlik eden başka sorunlar olup olmadığı da gözlemlenmelidir. Okullarda etiketlemeden uzak bireysel çözüm odaklı görüşmelerin yapılması öğrencilerin dışlanmaması adına önemlidir. Öğrenciler bireysel çözümler yerine sınıf öğretmeni ya da rehberlik servisi üzerinden yardım talep etmeli.